Next checkt: ‘Als loterijen minder afdragen aan goede doelen, gaan die er niet op achteruit’

Deze week ontstond argwaan rondom de Goede Doelen Loterijen. De drie weldoeners – Nationale Postcode Loterij, Bankgiro Loterij en Vrienden Loterij – willen fiks minder geld afdragen aan goede doelen. Nu geven ze 50 procent van hun omzet, ze willen naar 40 procent. Maar volgens de loterijen zullen de goede doelen hier geen last van hebben. Want doordat de omzet van de loterijen zal stijgen, zullen de goede doelen er netto niet op achteruit gaan. „Dit hebben we ook in het verleden laten zien”, stellen ze. Wij checken of ze een punt hebben.

Waar is het op gebaseerd?

De drie loterijen geven de helft van hun inkomsten weg aan liefdadigheid. Verplicht, want anders mogen ze de titel ‘Goede Doelen Loterij’ niet dragen. Maar nu er steeds meer concurrentie komt op de loterijenmarkt, vinden ze 50 procent te veel. Dus vragen ze het kabinet om de verplichte afdracht te verlagen naar 40 procent. Drastisch? Nee, logisch, zeggen ze zelf: „Minder afdracht betekent meer geld voor prijzen, waardoor de loterij aantrekkelijker wordt en de totale omzet zal stijgen. Goede doelen zullen er dus geen last van hebben.”

Het bewijs voor deze aanname halen de loterijen uit het verleden. We gaan terug naar 2004, toen de loterijen hun afdracht met een vergelijkbaar percentage verlaagden: van 60 procent naar 50 procent van hun omzet. Liepen de goede doelen toen geld mis? We bellen naar de Nationale Postcode Loterij en vragen naar de jaarrapporten. Die krijgen we, van 2004 tot en met 2012.

Wat is daar te zien? In 2004 moesten de loterijen nog 60 procent afdragen aan goede doelen. Dat was 314 miljoen euro. Het jaar erna ging er 50 procent naar goede doelen: 301 miljoen. Minder dan in 2004 dus. Ook in 2006 kregen goede doelen minder: 305 miljoen. Maar in 2007 werden de goede doelen weer gespekt en kregen ze 319 miljoen euro. De jaren daarna is de afdracht naar goede doelen ieder jaar gestegen.

En, klopt het?

De goede doelen hebben uiteindelijk dus geen last gehad van de procentuele daling, doordat de omzet ook steeg. Toch knaagt het ergens. Want kwam die stijging van de omzet dan alleen doordat loterijen geld afsnoepten van de goede doelen en dat geld in hun prijzenpot stopten, zodat mensen meer loten gingen kopen? We vragen het drie deskundigen: gedragswetenschapper Olav Velthuis van de Universiteit van Amsterdam en de economen Adriaan Soetevent en Ruud Koning van de Rijksuniversiteit Groningen. Volgens Velthuis halen gemiddeld hoge prijzen mensen niet per se over om een lot te kopen. De meeste mensen kijken vooral naar de hoogste prijs van een loterij, zegt hij. Een stijging van de prijzen daaronder merken ze in eerste instantie nauwelijks op. Velthuis: „Veel mensen worden lid van de Nationale Postcode Loterij omdat ze niet de enige in de straat willen zijn die niet in de prijzen valt.”

De drie hoogleraren rekenden aan de hand van de omzet- en afdrachtentabellen van de loterijen uit hoeveel hun omzet moet stijgen om aan een gelijk bedrag voor de goede doelen uit te komen. Het antwoord: 25 procent. Gaat dit ze lukken? „Op korte termijn is het niet echt realistisch”, zegt Velthuis. „Hun omzet steeg ieder jaar met enkele procenten, soms een uitschieter naar 5 procent. Extra geld in de prijzenpot zal niet tot een omzetstijging van 25 procent leiden.” Ook hoogleraar Ruud Koning zegt dat een dergelijke groei „lastig te behalen zal zijn”.

Zelfs wanneer de verandering geleidelijk wordt doorgevoerd, bijvoorbeeld als de loterijen ieder jaar een procent minder aan de goede doelen schenken, voorspelt Velthuis dat het moeilijk wordt om evenveel geld op te halen voor de goede doelen.

Conclusie

De Goede Doelen Loterijen willen hun afdracht aan goede doelen verlagen van 50 procent naar 40 procent, zónder dat goede doelen hierdoor geld mislopen. Volgens de loterijen blijkt uit het verleden dat dit kan. Maar dat valt te betwijfelen. Toen de loterijen in 2004 voor het eerst minder van hun omzet afdroegen, kregen de goede doelen de eerste twee jaar minder geld, daarna juist meer. Maar dat kan ook komen doordat de loterijen toch al meer omzet boekten. Om nu te voorkomen dat goede doelen erop achteruitgaan, zouden loterijen 25 procent meer omzet moeten behalen. Dat is volgens experts niet erg realistisch. We beoordelen de bewering als half waar.